Tradycyjne biotopy wiejskie, takie jak pastwiska leśne, zaliczają się do najbardziej bioróżnorodnych siedlisk w Europie północnej. Dzięki odpowiedniemu zarządzaniu, obszary te mogą zachować większą bioróżnorodność w porównaniu do obszarów, gdzie nie prowadzi się wypasu. Odpowiednie obciążenie wypasami jest ważne, gdyż utrzymane na średnim poziomie może mieć pozytywny wpływ na bioróżnorodność. W Finlandii wg szacunków zachował się jedynie około 1% z tradycyjnych biotopów wiejskich istniejących na początku XIX w. Wiele gatunków roślin i zwierząt związanych z tradycyjnymi biotopami wiejskimi jest zagrożonych. Wypas leśny był popularny w Finlandii w latach 30-tych XX w, ale zanikł prawie całkowicie w połowie wieku na skutek intensyfikacji rolnictwa i leśnictwa. Aktualnie problemem w Finlandii jest zmniejszająca się liczba gospodarstw, wskutek czego jedynie 50% tradycyjnych biotopów wiejskich wykorzystuje się rolniczo.
Często zdarza się, że zaprzestaje się działalności w całym gospodarstwie lub też hodowlę inwentarza zarzuca się na rzecz upraw polowych, traw, czy też produkcji zwierzęcej w budynkach inwentarskich. Istnieją jednak możliwości dla stworzenia dodatkowego źródła dochodu gospodarstw w oparciu o tradycyjne biotopy wiejskie. Może to być np. eko-turystyka, usługi terapeutyczne (Greencare), uprawa grzybów i dzikich jagód, produkcja miodu, produkcja biomasy energetycznej, a także sprzedaż bezpośrednia wołowiny z naturalnego wypasu.
 |
|
Pastwisko leśne na wschodzie Finlandii |
Gospodarowanie
Istnieją różne rodzaje tradycyjnych biotopów wiejskich, takie jak pastwiska leśne, zalesione łąki, siedliska w systemie żarowym (karczowane i wypalane), naturalne łąki otwarte, łąki nadbrzeżne i zalewowe, czy wrzosowiska. Dawniej, wiele z tych tradycyjnych biotopów wiejskich było wykorzystywanych jako pastwiska. Ze względu na ich dużą różnorodność, nie istnieje jedna uniwersalna metoda gospodarowania na ich obszarze. Dlatego też ważne jest, by wziąć pod uwagę aspekty biologiczne i wartości historyczno-kulturalne opracowując odpowiedni system zarządzania. Istotne są cele, jakie chcemy osiągnąć poprzez użytkowanie. Istnieją bowiem różne systemy użytkowania dla zachowania wartości historyczno-kulturowych, widokowych, bioróżnorodności, czy też podniesienia poziomu produkcji.
 |
|
Stare kamienne murki dodają historycznej wartości pastwiskom leśnym |
Jeżeli na zalesionym obszarze nie prowadzono wypasu przez dłuższy czas, pielęgnacja lub usunięcie gęstej roślinności jest konieczna przed rozpoczęciem wypasu, co może wiązać się ze znacznymi kosztami. Jednakże, pierwszy etap usunięcia zbędnej roślinności może również wygenerować dochód; usunięte krzewy i drzewa mogą zostać sprzedane jako drewno budowlane, opałowe, czy zrębki. Ogrodzenie obszaru pastwiska również może okazać się kosztowne. Rolnicy mogą starać się o zwrot kosztów za usuwanie roślinności oraz budowę ogrodzenia. Pielęgnacja roślinności i wypas odsłania las umożliwiając lepszy dostęp do promieni słonecznych, co pozwoli stworzyć w nim korzystniejszy i cieplejszy mikroklimat. Co więcej, wypas jako czynnik zaburzający dotychczasowy porządek, może stworzyć warunki do pojawienia się nowych gatunków. Zwierzęta pasące się (najczęściej przeżuwacze) mają w zwyczaju żywić się gatunkami rosnącymi szybko i w dużych ilościach, co prowadzi do stopniowego pojawiania się rzadszych gatunków. Połączenie tych czynników powoduje wysoką różnorodność gatunków na terenach pastwisk leśnych. Pastwiska wymagają jednak ciągłego użytkowania. Poprawa różnorodności może zostać zaobserwowana dopiero po kilku latach, ale użytkowanie powinno być kontynuowane. Jeżeli zostanie zaniechane, wegetacja na obszarze pastwiska leśnego wróci do stanu bardziej zagęszczonej wegetacji leśnej, która zazwyczaj charakteryzuje się mniejszą różnorodnością w porównaniu do otwartych pastwisk leśnych.
 |
|
Pastwisko leśne na brzegu jeziora Haukivesi |
Wypas jest z reguły bardziej efektywną metodą zachowania bioróżnorodności w porównaniu do koszenia. Jednakże, pastwiska i łąki przeznaczone na pozyskiwanie siana mają różny skład gatunkowy roślin, zatem uzupełniają się w tym zakresie. Stąd, największe korzyści dla bioróżnorodności niesie krajobraz mozaikowy składający się z łąk i pastwisk.
Różne kombinacje przeżuwaczy mają równy wpływ na bioróżnorodność. Dzieje się tak, ponieważ konie, krowy i owce preferują odmienne gatunki. Dla zachowania bioróżnorodności korzystna jest zmiana gatunków przeżuwaczy co jakiś czas lub umieszczenie kilku różnych gatunków na tym samym obszarze. Jednak nie wszystkie zwierzęta preferują podobne środowisko. Konie na przykład nie lubią podmokłych obszarów, w których z kolei dobrze czują się krowy.
 |
|
Łąka leśna z przeznaczeniem na produkcję siana |
Bank pastwiskowy (laidunpankki)
W dzisiejszych czasach nie każde gospodarstwo posiada inwentarz i nie każdy inwentarz ma dostęp do naturalnych pastwisk. Bank pastwiskowy znajdujący się online pod adresem www.laidunpankki.fi oferuje pomoc w znalezieniu zarówno zwierząt jak i pastwisk. Strona banku zawiera również praktyczne informacje na temat zarządzania pastwiskami i naturalnego wypasu.
GreenCare / pasterskie wakacje
Rozwijając turystykę na obszarach wiejskich, warto rozważyć tradycyjne lokalne rasy zwierząt gospodarskich, nawet jeśli rosną wolniej i są mniej produktywne. Odwiedzający gospodarstwa goście z pewnością docenią tradycyjne rasy i bezpośrednia sprzedaż ich mięsa będzie dodatkowym źródłem dochodu gospodarstwa. Co więcej, tradycyjne rasy dodają wartości historycznej i mogą zachęcić odwiedzających gospodarstwo do ponownej wizyty.
Porozumienia środowiskowe
Rolnicy mogą starać się o zwrot kosztów zarządzania kluczowymi biotopami i tradycyjnymi obszarami wiejskimi. Porozumienia środowiskowe zawierane są na okres 5 lat, a wysokość zwrotu kosztów sięga 450€/ha/rok. Jeżeli obszar jest tradycyjnym biotopem wiejskim o wartości krajowej lub regionalnej, wówczas kompensacja sięga 600 €/ha/rok. W takim wypadku wymagane jest prowadzenie inwentaryzacji oraz plan zarządzania obszarem. Dokarmianie uzupełniające, użycie nawozów i pestycydów nie są dozwolone. Komercyjne obszary zalesione nie mogą ubiegać się o dofinansowanie. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w Agencji Spraw Wiejskich (Agency of Rural Affairs www.mavi.fi).
 |
|
Pastwisko leśne zimą |
Zobacz ten artykuł w formacie PDF